15/02/2022 – Sandrine Lafay

Vorige week kopte de NOS dat ziekenhuizen en zorginstellingen zich grote zorgen maken over de personeelstekorten in de zorgsector en daarom overwegen personeel van buiten de Europese Unie naar Nederland halen “via verschillende constructies.” Deze oplossing gaat voorbij aan het potentieel dat al aanwezig is in Nederland onder nieuwkomers met een diploma en werkervaring in de zorg, die nauwelijks aan een baan in de zorgsector komen. Opvallend is dat het percentage werkzame buitenlandse gediplomeerde zorgprofessionals in Nederland een stuk lager ligt (2,2%) dan in buurlanden Duitsland (11,9%) en België (12,3%), zo blijkt uit onderzoek van de Adviescommisie voor Vreemdelingenzaken. Laten we eerst investeren in de mensen die hier al zijn, die de expertise en kennis in huis hebben en hiermee de zorg kunnen verrijken. Een goede plek om te beginnen: de BIG-registratie.

De BIG-registratie als hordeloop 

De BIG-registratie is een kwaliteitskeurmerk dat in het leven is geroepen om te garanderen dat de kwaliteit van zorg in Nederland gewaarborgd blijft. Voor 13 zorgberoepen (waaronder artsen, verpleegkundigen, tandartsen en fysiotherapeuten) geldt dat dit beroep niet uitgeoefend mag worden zonder een BIG-registratie. Dat het belangrijk is om de kwaliteit van zorg hoog te houden, staat buiten discussie. In het rapport “van asielzoeker tot zorgverlener” identificeert de Adviescommisie voor Vreemdelingenzaken het complexe, langdurige en prijzige traject om de BIG-registratie te behalen echter als een van de belangrijkste hindernissen voor nieuwkomers met een achtergrond als zorgprofessional om hun oorspronkelijke beroep in Nederland uit te oefenen. Edu4u, dat zich inzet voor gelijke kansen voor nieuwkomers in de zorgsector, constateert dat het proces om de BIG-registratie te behalen voor buitenlands gediplomeerde artsen en verpleegkundigen zo ontmoedigend werkt, dat sommigen besluiten er niet eens aan te beginnen. 

“ De BIG-registratie moeten nieuwkomers vooral op eigen kracht doorlopen en zij ondervinden daarbij vooral veel tegenwerking, het is eigenlijk meer een soort hordeloop dan dat het een begeleidingstraject is”

Sonja Avontuur – senior onderzoeker ACVZ

Eén van de belangrijkste obstakels binnen het proces om tot de BIG-registratie te komen is het feit dat mensen die aan dit proces beginnen, dit heel zelfstandig moeten doen en hier weinig tot geen ondersteuning bij krijgen. Er is immers geen officieel opleidingsinstituut aan de assessment procedure verbonden. Eeyad Al Okla, die inmiddels zijn eigen tandartspraktijk in Rotterdam heeft, geeft aan dat hij alleen al 2 maanden bezig was om uit te vinden uit welke onderdelen het proces bestond. Begeleiding gedurende het traject kan hier veel verschil maken, zien bijvoorbeeld het UAF en Edu4u, die beiden wel die ondersteuning  bieden. 

Ook het financiële aspect speelt een belangrijke rol. Dat sommige gemeenten vooral inzetten op het zo snel mogelijk financieel onafhankelijk maken van mensen maakt dat er aangemoedigd wordt te kiezen voor de snelle weg naar werk in plaats van het onzekere traject van de BIG-registratie. Dit beleid draagt eraan bij dat sommigen buitenlands gediplomeerde zorgprofessionals ervoor kiezen niet te beginnen, of niet eens actief gewezen worden op de mogelijkheid om hun oude beroep weer op te pakken. Daarbij komt dat de toetsen en voorbereidingscursussen prijzig zijn. Voor artsen en tandartsen komt dit voor het gehele traject al snel uit op zo’n vier- tot vijfduizend euro. Het UAF biedt hierin ondersteuning aan gevluchte nieuwkomers, maar geeft ook met klem aan dat dit een taak van de overheid zou moeten zijn.

Tot slot kunnen er op verschillende momenten in het traject wachttijden ontstaan, omdat de BIG-registratie uit verschillende stappen bestaat. Voor het lopen van coschappen kan de wachttijd voor artsen tot wel 2 jaar oplopen. De lange duur van een BIG-registratie traject maakt het kostbaarder en onaantrekkelijker om te doorlopen.

De beweging: eerste stappen om de weg naar werk in de zorgsector makkelijker te maken

Om beter gebruik te maken van de potentie die al aanwezig is, zal de weg voor nieuwkomers naar werk in de zorgsector makkelijker gemaakt moeten worden. Het wegnemen van wettelijke en administratieve obstakels en het versnellen en vereenvoudigen van het erkennen van buitenlandse diploma’s zijn hierin belangrijke voorwaarden, zo stelt de ACVZ in het bovengenoemde rapport. Het rapport leidde tot een reactie in de Tweede Kamer, waar in mei 2021 een motie werd aangenomen voor het “wegnemen van wettelijke en administratieve hindernissen voor het in de zorg inzetten van statushouders.”

Als een gevolg werd door VWS een werkgroep in het leven geroepen om met concrete voorstellen te komen die begin 2022 aan de Tweede Kamer voorgelegd zullen worden. 

Tot deze stappen behoren:

• De Algemene Kennis & Vaardigheden (AKV) toets wordt uit de procedure gehaald. In plaats van deze via het ministerie te laten verlopen, moet deze in het vervolg in eigen tijd en gelegenheid gehaald worden voordat je aan de BIG-registratie kunt beginnen.  
• Het ministerie neemt twee consulenten aan die vragen gaan beantwoorden over de BIG-registratie en het door te lopen proces. Het ministerie wordt daarmee het centrale punt voor vragen. 
• Het gesprek wordt aangegaan met beroepsorganisaties om hen te wijzen op hun verantwoordelijkheid om eigen beroepsgenoten wegwijs te maken in Nederland.
• De website wordt verbeterd.
• Het vereiste Engelse taalniveau wordt iets naar beneden gehaald. 
• Het UAF gaat een mentoren netwerk opzetten van mensen die elkaar kunnen ondersteunen gedurende het proces en bijvoorbeeld ook stages aan kunnen bieden.

Deze eerste stappen geven in zekere zin een switch aan in de benadering vanuit VWS. Bauke Leijenaar, voorzitter van de Commissie Buitenlands Gediplomeerden Volksgezondheid (CBGV) van het Ministerie van Volksgezondheid die adviseert bij aanvragen voor herregistratie in het BIG-register, geeft aan dat de commissie haar taak altijd strikt heeft gezien als “toetsen, niet begeleiden.” Met het aanstellen van consulenten en het ruimte maken voor het beantwoorden van vragen, wordt hier een andere richting gekozen. 

De actieagenda

Het UAF, stichting voor gevluchte studenten en professionals, spreekt zich al jaren uit voor het sneller en soepeler inzetten van de kennis en expertise van gevluchte zorgprofessionals. Petra Veltman, projectleider zorg bij het UAF, geeft aan dat met het instellen van de werkgroep en de korte lijntjes die hiermee zijn ontstaan al belangrijke stappen zijn gezet. Toch ziet het UAF nog verschillende obstakels die met de huidige plannen nog niet weggenomen worden. Als wij de actiepunten van het UAF combineren met de inzichten die we met het Platform Nieuwkomers & Werk hebben opgedaan, komen we tot de volgende actieagenda:

1. Lange wachttijden aanpakken |Tussen de verschillende stappen die voor de BIG-registratie doorlopen dienen te worden ontstaan op verschillende momenten wachttijden, waardoor het traject onnodig lang duurt. Het UAF roept op tot het vinden van creatieve oplossingen om deze wachttijden te beperken. Een van die manieren zou zijn een grotere verantwoordelijkheid neer te leggen bij werkgevers, die bijvoorbeeld stageplekken aan zouden kunnen bieden.
2. Het opzetten van een financieringsmodel | Op dit moment ondersteunt het UAF gevluchte nieuwkomers bij de kosten van het traject, maar deze verantwoordelijkheid zou bij de overheid moeten liggen. We roepen daarom op tot het opzetten van een financieringsmodel (bijvoorbeeld door het aanbieden van studiefinanciering, het betalen collegegeld of het inzetten van een leven-lang-leren-krediet. Op dit gebied kunnen we ook leren van Duitsland, waar je als buitenlands gediplomeerde zorgprofessional waar je met een voorlopige registratie al tijdens het traject dat tot de officiële registratie leidt onder supervisie mag werken en ook betaald krijgt. In deze lijn pleit het UAF bijvoorbeeld voor betaalde aanpassingsstages voor medisch specialisten.
3. Ondersteunen en vergroten van de impact van maatschappelijke initiatieven | Initiatieven zoals het UAF en Edu4u begeleiden nieuwkomers gedurende het traject van de BIG-registratie. De begeleiding die zij bij elke stap in de procedure bieden maakt veel verschil. Het loont dus om te investeren in dit soort maatschappelijke initiatieven zodat zij hun bereik en daarmee hun impact kunnen vergroten.
4. Ondersteuning vanuit de gemeente | Het valt op dat gemeenten verschillende keuzes maken in de beleidsuitvoering. Zo bieden sommigen gemeenten wel de mogelijkheid om te studeren met behoud van uitkering en andere niet en wordt er in sommigen gemeenten met name gestuurd op zo snel mogelijk financieel zelfstandig zijn, in plaats van een langer traject om weer het originele beroep uit te kunnen voeren. Een belangrijke stap zou zijn om dit gelijk te trekken en te zorgen dat alle gemeenten en klantmanagers de BIG-registratie als mogelijkheid omarmen en nieuwkomers op dezelfde manier ondersteunen in de weg hier naar toe.
5. Kritisch kijken naar de bestaande assessmentprocedures | Het is belangrijk om kritisch te kijken naar de bestaande assessmentprocedures die bij de verschillende beroepen horen om opnieuw te evalueren of de eisen in balans zijn met wat er echt nodig is. Zo merkt het UAF op dat de route naar apotheker in Nederland onsuccesvol is: “Om als gevluchte apotheker in Nederland aan de slag te kunnen, dient na de medisch assessmentprocedure altijd de Nederlandse master Farmacie (incl. pre-master) behaald te worden. Een traject van vier jaar. De praktijk wijst uit dat dit nauwelijks leidt tot succesvolle instroming als apotheker in Nederland, terwijl gevluchte professionals wel veel tijd, moeite, geld en energie stoppen in hun traject.” 
6. De cultuurverandering naar een inclusieve zorg | Het rapport van de ACVZ identificeerde niet alleen de BIG-registratie als obstakel voor nieuwkomers in de zorg, maar merkte ook op dat nieuwkomers die in de zorg werken te maken krijgen met discriminatie en vooroordelen. Behalve bovenstaande concrete stappen, is er dus ook een bredere cultuurverandering nodig in de zorg die plaatsvindt bij zowel zorginstellingen als cliënten. Een cultuur waarin de ervaring, expertise en kennis die een nieuwkomer met achtergrond in de zorg erkent wordt als een verrijking van het bestaande zorgsysteem en waarin er opengestaan wordt voor wederzijds leren. Een voorbeeld van een initiatief dat actief met deze systeemverandering bezig is en zich inzet voor een cultuursensitieve zorgsector, is Kleurrijk Zorgen in Apeldoorn. 

In de kern gaat het om een shift in de mindset en daarmee ook de manier waarop de procedure ingestoken wordt. De nadruk vanuit beleidsmakers lijkt nu te liggen op het beschermen van de markt en de kwaliteit van zorg. Daarmee wordt voorbij gegaan aan de vraag: wat kunnen we doen om deze persoon, die al een diploma, kennis en ervaring heeft, zo snel mogelijk te laten bijdragen? Als we deze vraag centraal kunnen stellen op een manier waarop de kwaliteit van zorg gewaarborgd blijft, creëren we een systeem waarin nieuwkomers met een zorgachtergrond op hun eigen niveau kunnen bijdragen aan de maatschappij en tegelijkertijd de personeelstekorten in de zorg verkleint worden door het inzetten van het potentieel dat hier al aanwezig is. 

—

Dit artikel is gebaseerd op de inzichten die wij ophaalden tijdens het webinar dat wij op  11 januari 2022 organiseerden over dit onderwerp. Kijk deze hier terug. 

Ook komen hierin veel punten terug die door het UAF uiteen zijn gezet in hun “Vijfpuntenplan voor gevluchte zorgprofessionals.” Lees dat hier.